Weidevogelbescherming is mooi weer werk
Wat is het effect van koud weer op eieren en kuikens?
In het broedseizoen kan het koud, guur en nat zijn. Hoe kunnen vrijwillige weidevogelbeschermers rekening houden met koud weer, terwijl zij de eieren en kuikens willen beschermen? Daar krijgen wij regelmatig vragen over. In dit artikel zullen we die beantwoorden. Eerst bekijken we het effect van koud weer op eieren, dan op kuikens en vervolgens het effect van heftige regenval op legsels. Voor elke situatie geven we een advies voor in het veld.
Photo gallery
© Jerry Lust
© Willem Overweg
© Jerry Lust
© Wim Tijsen
Het effect van koud weer op eieren
Er is best wat onderzoek gedaan naar het effect van koud weer en afkoeling op eieren. Het meeste hiervan is gedaan op kippen, duiven en andere gekweekte soorten, maar de patronen zijn behoorlijk vergelijkbaar.
Een vogel broedt een ei uit door er dicht tegenaan te kruipen en met zijn of haar lichaamswarmte het ei op te warmen. Ten eerste om te voorkomen dat het ei en het toekomstige kuiken kapotvriest (wat onder de -2 graden kan gebeuren) maar voornamelijk om een temperatuur te halen waarbij het embryo kan groeien. De meeste vogels hebben een lichaamstemperatuur van ongeveer 41 graden waarmee ze een ei tot ongeveer 38-39 graden Celsius kunnen brengen. Bij deze temperatuur groeit het embryo het snelste. Het embryo stopt met groeien als de temperatuur zakt onder de 27 graden.
Dat wil niet zeggen dat een daling onder 27 graden meteen gevaarlijk is het voor het toekomstige kuiken. Uit onderzoek bij kippen, kwartels en duiven blijkt dat eieren die elke dag 6 uur per dag werden afgekoeld naar 10 graden, net zo vaak uitkwamen als constant bebroede eieren. Deze eieren deden er wel langer over om uit te komen én de kuikens waren gemiddeld minder zwaar. In het veld kan dit betekenen dat de kans toeneemt dat een roofdier het ei opeet en dat het minder zware kuiken een lagere kans op overleven heeft. Maar dit is dus bij zware én regelmatige afkoeling.
Kortom, als de temperatuur in het veld onder de 10 graden zakt, is het onwaarschijnlijk dat een kort bezoek aan een nest leidt tot slechtere uitkomst. We zien wel dat ouders bij kouder weer sneller terugkeren naar het nest, mogelijk om te zorgen voor een vlotte ontwikkeling van het embryo. Een veldbezoek bij koud weer heeft dus wel degelijk een effect op het ritme van broeden en eten van de oudervogels. Als ze steeds bezig moeten zijn met alarmeren, met een mens in de gaten te houden en dan weer snel terug te gaan naar het nest, kunnen ze minder tijd spenderen aan eten. Als er niet zo veel voedsel te vinden is óf het is erg koud weer, komt de conditie van de ouders in gevaar met gevolgen voor de eieren en kuikens.
Blijf niet lang op één plek waar mogelijk legsels liggen, vooral om de ouders de kans te geven hun ritme van eten en broeden te behouden. Zorg dat hoe kouder het buiten is, hoe korter je tijd is in het veld. Ga bij een veldtemperatuur van onder de tien graden niet het veld in, óf beperk het tot maximaal tien minuten. Observeer vanaf de rand en zoek, als dit nodig is voor de bescherming, de nesten op bij warmer weer (boven de 10 graden). Als alternatief kun je ook het agrarisch collectief vragen of ze met een drone de nesten kunnen zoeken. Steeds meer collectieven gebruiken deze drones om snel en met weinig verstoring nesten op te sporen.
Het effect van koud weer op kuikens
Waar de eieren redelijk tegen een spreekwoordelijk stootje (temperatuurschommeling) kunnen is het bij kuikens een ander verhaal. Zeker in de eerste weken kunnen kuikens zichzelf slecht warm houden. Ze moeten dan veel eten om zichzelf warm te houden en moeten zich in de eerste weken regelmatig laten opwarmen door hun ouders. Zeker kievitskuikens zijn hier erg gevoelig voor, die doen er 21 dagen over voordat zij zichzelf warm kunnen houden en zijn tot die tijd dus totaal afhankelijk van hun ouders.
Dat maakt kuikens kwetsbaar voor koud weer én voor verstoring bij lage temperaturen. Als kuikens worden verstoord door roofdieren of mensen kunnen ze die tijd niet gebruiken om voedsel te zoeken of om tegen een oudervogel aan te kruipen, en dat is gemiste tijd! Uit experimenten blijkt dat als de lichaamstemperatuur van kuikens onder de 36 graden zakt, ze alweer vader of moeder opzoeken om zich op te warmen. Uit onderzoek blijkt dat kuikens wel een afkoeling tot 25 graden kunnen verdragen, maar dat het ze dan veel tijd en energie kost om weer op temperatuur te komen.
Ben je in het veld en vermoed je dat er kleine kuikens zijn, ga dan bij 10 graden niet het veld in. Is het écht nodig dat je het veld in gaat, blijf dan niet langer dan 10 minuten op één plek. Bij elke graad omhoog mag er een minuut bij, dus bij 15 graden ongeveer 15 minuten en bij 20 graden 20 minuten. Wees je bewust van de risico’s en zorg dat de kuikens en ouders voldoende tijd hebben om voedsel te zoeken en zichzelf in tiptop conditie te brengen!
Bronnen
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met het Grutto-onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen; zie https://www.globalflywaynetwork.org/publications voor meer informatie. Voor de bronnenlijst, of voor vragen of opmerkingen, kun je contact opnemen met Jerry Lust, Coördinator Boerenlandvogelbescherming.
