Waar zijn de langpootmuggen gebleven?

Die mooie zomeravond

Op mooie zomeravonden in augustus, werd mijn moeder altijd panisch als de buitendeur open was blijven staan. Dan zat het hele huis onder de muggen. Met zijn allen moesten we vervolgens op jacht, anders deden we  geen oog meer dicht. Zelf was ik vooral gefascineerd door die grote eng uitziende muggen met extreem lange poten. Dat het langpootmuggen waren wist ik toen nog niet. Evenmin dat ze niet staken, want moeder mepte ze even fanatiek plat als de steekmuggen. Nu kan je rustig op zomeravonden een buitendeur laten openstaan. Er komt nog zelden zo'n mug naar binnen. Vorig jaar in de hele zomer welgeteld één langpootmug. Waar zijn ze gebleven en moeten we ze missen?

Langpootmuggen als sleutelsoort

De 60 soorten Langpootmuggen die wij in Nederland kennen, vervullen een bijna niet te onderschatten sleutelrol in onze natuur. Als vliegend insect, maar nog meer als larf. De twee meest algemene soorten, de kool- en de weidelangpootmug, vliegen vanaf eind juli rond. Ze zijn dan door hun talrijke voorkomen, zeer belangrijke voedselbronnen voor veel dieren: vleermuizen, nachtzwaluwen, tientallen kleine zangvogels en zelfs roofinsecten. Overdag schuilen langpootmuggen tussen de bladeren van bomen, struiken en kruiden. Maar wie scherpe ogen heeft, weet er genoeg te vinden om te eten. Vanaf de schemering vliegen ze rond, vooral om te kunnen paren. Zodra dat gelukt is, scheren vrouwtjes laag over weiden en graslandjes om de eitjes in de grond te prikken. Voor eten of drinken hebben ze geen of nauwelijks tijd. Al na een paar dagen gaan langpootmuggen dan ook dood.

Van overvloed naar schaarste

In het najaar komen de eitjes uit. Er volgen dan vele verpoppingsstadia van de larven (emelten genoemd) in een holletje in de grond. Tijdens het voorjaar breekt uiteindelijk hun meest cruciale rol als voedselbron aan. Spreeuwen en roeken voeren hun jongen tot wel 90% met emelten en zijn er zo volledig afhankelijk van in hun voortbestaan. Ook voor weidevogels als grutto’s, tureluurs en kieviten zijn ze van levensbelang. Zij peuteren de emelten handig uit hun holletje. En als het donker wordt, is het pas echt prijs. Dan komen de emelten naar boven om de groene delen van grassen en kruiden te eten. Dat betekent voor weidevogels s ’nachts doorhalen om paraat te zijn bij al dat gekrioel. Tenminste, zo was het tot voor kort. Enkele decennia geleden konden er in een 'gezond' weiland wel 690.000 emelten per hectare voorkomen, berekende de bioloog Tinbergen. Een Sovon onderzoek uit 2014 bij een golfbaan in Ede wees uit dat de plaatselijke spreeuwen maar liefst 262.000 emelten in een seizoen verschalkten. Maar zo goed lijkt het niet overal meer te gaan. Langpootmuggen en hun emelten beginnen een stuk schaarser te worden. Dat zien we terug in de enorme achteruitgang van spreeuwen, sinds 1982 met maar liefst 80%. Ze brengen nauwelijks meer jongen groot. Gaat er iets mis met de langpootmuggen?

Bestrijdingsmiddelen, medicijnresten en droogte

Precies weten we het nog niet, want harde data ontbreken. Duidelijk is wel dat emelten het, net als de meeste insecten, moeilijk hebben door de ontwikkelingen in de landbouw. Gif spuiten tegen emelten mag niet meer, maar in steeds meer weilanden stapelt zich een cocktail van bestrijdingsmiddelen en medicijnresten (via mest) op, wat een aantoonbaar negatief effect op al het bodemleven heeft. Waar emelten ook veel last van hebben zijn de lange perioden van droogte die zich de afgelopen lentes met regelmaat voordoen. Emelten hebben een losse vochtige bodem nodig om te kunnen leven en verpoppen. Langdurige droogte overleven velen niet. De ingrijpende waterpeilverlagingen die in veel gebieden zijn doorgevoerd, maken het alleen nog maar erger. En dan weten we nog niet welke invloed overvloedige bemesting, verzuring, monoculturen van Engels raaigras en bodemverdichting door zware machines hebben.

Vochtige bodems voor natuur en landbouw

Ook dit jaar kampen we met droogte. Weer geen goed nieuws voor langpootmuggen. Het vochtig houden van onze bodems zal in de toekomst een van onze grootste uitdagingen worden. Oplossingen zijn niet alleen in het belang van langpootmuggen, spreeuwen en weidevogels, maar ook in het belang van de landbouw. Daarom moeten we toch eens denken aan waterpeilverhogingen of een flexibeler waterpeilbeheer. Hoger waar het nodig is en hoger kan. In combinatie met plekken waar we water kunnen vasthouden en weer kwijt kunnen als er teveel regen valt. Kort geleden was dit nog dagdromerij. Nu harde noodzaak om de gevolgen van milieu belasting en klimaatverandering tegen te gaan.